گردشگری بین راهی، فرصت یا تهدید؟ - آی تی گپ

بروز پدیده شهرنشینی شتابان، به ویژه در کشورهای درحال توسعه، چالش ها و مشکلاتی را نظیر عدم ثبات جمعیت و منابع شهری، فعالیت های مالی کاذب ناپایدار، افزایش بیکاری، ازدحام جمعیت در مناطق کم درآمد و ناهنجاری اجتماعی و فرهنگی را به همراه داشته است. این در حالی است که شهرها، نیروی محرکه رشد مالی محسوب شده و با تأمین اشتغال و خدمات امیدبخش ارتقای کیفیت زندگی به شمار می فرایند.

بدین منظور برای تقویت توان مالی شهرها توجه به فعالیت های درآمدزا منطبق با ویژگی های بومی امری ضروری و غیر قابل انکار است و دراین بین، گردشگری، یکی از مهم ترین راه های توسعه شرایط مالی شهرها است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.

امروزه فعالیت گردشگری به عنوان یکی از پرشتابان ترین بخش های مالی در حال رشد، اهمیتی دوچندان یافته و در بسیاری از شهرهای شمال و جنوب به عنوان یکی از ارکان و محرکه های بنیادین توسعه اجتماعی-مالی و همچنین به روشی برای نیل به اشتغال پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهری مبدل گشته است. به طوری که یکی از اهداف 14 گانه سازمان دنیای گردشگری که در اجلاس سران برای توسعه پایدار در ریو 20 مطرح شد توجه به فعالیت گردشگری به عنوان فعالیتی است که می تواند به اقتصاد کشورهای درحال توسعه و شهرهای آن ها یاری کند. سازمان دنیای گردشگری گزارش می دهد که در سال 2017، بخش گردشگری 10.4 درصد از فراوری ناخالص داخلی دنیا را به خود اختصاص داده و 313 میلیون شغل یا 9.9 درصد از کل اشتغال را نیز تشکیل داده است.

این موضوع بااهمیت، به عنوان یک مسئله پژوهشی توسط گروهی از محققان کشور مورد آنالیز قرار گرفته است. در این خصوص، محققان دانشگاه علامه طباطبایی در مطالعه ای به آنالیز اثرات گردشگری بر پایداری شهرهای بین راهی ایران پرداخته اند.

دراین پژوهش، روش گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و پیمایشی بوده است و محققان از پرسش نامه های خاص برای جمع آوری اطلاعات استفاده نموده اند. مطالعه مورد اشاره با مشارکت 80 نفر از ساکنان شهر زیرآب از توابع شهرستان سوادکوه در استان مازندران اجرا شده است.

نتایج این پژوهش نشان می دهد عواملی چون فقدان مدیریت یکپارچه گردشگری، تغییر کاربری زمین های کشاورزی به واسطه توسعه ویلاسازی، بازاریابی و تبلیغات ضعیف در عرصه گردشگری، خطر افزایش مخاطرات طبیعی ناشی از مداخلات انسانی در طبیعت، رواج ساخت وساز در نواحی بکر، افزایش میزان ترافیک و آلودگی ناشی از عبور و مرور مسافران و وجود رقبای نیرومند منطقه ای در عرصه گردشگری مهم ترین عوامل منفی اثرگذار بر شهر هستند.

به گفته سید سپهر اعرابی، محقق مدیریت دنیاگردی پردیس تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبایی و همکارش در این تحقیق، علاوه بر این، تحلیل ها نشان داد که اگرچه گردشگری در اغلب متغیرهای مدیریتی، کالبدی و مالی اثری مثبت بر شهر داشته است، ولی ازلحاظ محیط زیستی موجب مسائل عمده ای همچون تغییر کاربری و افزایش آلودگی شده است. علاوه بر این، قیمت ها نیز افزایش یافته و به واسطه توسعه فیزیکی شهر که متأثر از ساخت وساز ویلاها در نواحی بکر بوده، میراث تاریخی و فرهنگی شهر نزول نموده و ازدحام ترافیک افزایش یافته است.

این محققان معتقدند: گردشگری شهری به عنوان یکی از انواع گردشگری، نقش مهمی در حفظ و ارتقای هویت فرهنگی، توسعه مالی و غنی سازی شهرها ایفا می نماید. بااین حال در شهرهای بین راهی به دلیل شرایط خاص، گردشگری هم به عنوان فرصت و هم به عنوان تهدید عمل می نماید.

آن ها فرصت های پدیدآمده را به توضیح زیر بیان نموده اند: می توان با برنامه ریزی و مدیریت صحیح از عبور گردشگران استفاده کرد و باعث درآمدزایی، ایجاد زمینه های اشتغال، توسعه حمل ونقل و فروش کالاها و خدمات مورد احتیاج گردشگران در بخش مالی، در توسعه روابط فکری، تقویت همبستگی میان گردشگران، شناخت مردم از فرهنگ و تمدن یکدیگر دربخش اجتماعی- فرهنگی، افزایش احترام به طبیعت و کاهش آلودگی های صوتی دربخش زیست محیطی، بهبود کیفیت پیاده روها و اطلاع رسانی محیطی، بهبود سیمای بصری شهر، توسعه زیرساخت ها دربخش کالبدی و نهادی، افزایش تعداد سازمان های مردمی، افزایش اعمال نفوذ مردم محلی و کیفیت ارائه خدمات در بخش مدیریتی -نهادی شد.

اعرابی و همکار محققش، مصادیق تهدید را نیز به توضیح زیر برشمرده اند: با مدیریت نادرست، ممکن است افزایش هزینه های خوراکی و غیرخوراکی خانوار، افزایش قیمت زمین دربخش مالی، افزایش میزان آسیب های اجتماعی و کاهش امنیت، کاهش دسترسی به خدمات درمانی، کاهش حس غرور شهفرایندان، تغییر سبک زندگی دربخش اجتماعی -فرهنگی، افزایش آلودگی های شهری، افزایش ازدحام ترافیک و کاهش سطح سرویس معابر و خیابان ها دربخش کالبدی، کاهش میزان یاری به حفظ منابع طبیعی، افزایش سرانه فراوری پسماند دربخش زیست محیطی و تعدد واحدهای تصمیم گیری در بخش مدیریتی -نهادی اتفاق بیفتد.

این یافته های پژوهشی که می توانند برای تصمیم گیری صحیح در خصوص بهبود شرایط گردشگری در شهرهای بین راهی به کار گرفته شوند، در فصل نامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی منتشر شده اند. فصل نامه فوق توسط دانشگاه آزاد اسلامی به چاپ می رسد.