درگذشت بهرام بیضایی؛ بدرود با مردی که تئاتر را به اندیشه بدل کرد
به گزارش آی تی گپ، دقایقی پیش خبر درگذشت بهرام بیضایی منتشر شد، خیلی ها احساس در این دقایق احساس می نمایند بخشی از حافظه فرهنگی ایران خاموش شده است. نام او فقط یادآور چند فیلم یا نمایش نیست، بلکه نوعی نگاه به دنیا است. نگاهی که در آن تاریخ، قدرت، اسطوره و انسانِ تنهای معاصر کنار هم می نشینند و آغاز به گفت وگو می نمایند. بسیاری از ما بیضایی را با باشو، غریبه ای کوچک شناخته ایم. کودکی که ناگهان از جنوب به شمال می رسد، زبانش فهمیده نمی گردد اما حضورش همه چیز را تغییر می دهد. همین قصه ساده، خلاصه دنیا بینی بیضایی است: آدم ها تا زمانی که دیده و شنیده نشوند، همچنان بیگانه می مانند.
در خبرها معمولا فقط چند جمله می ماند. سال تولد. چند جایزه. چند اثر. اما زندگی حرفه ای بیضایی شبیه یک مسیر پرپیچ و خم است. گاهی به او میدان داده اند. گاهی سد ساخته اند. گاهی فیلم هایش سال ها امکان نمایش پیدا ننموده اند. با این حال، او هر بار راه دیگری پیدا نموده است. وقتی نتوانسته فیلم بسازد، نمایش نوشته. وقتی اجرای نمایش ممکن نشده، تدریس و پژوهش نموده. همین پایداری آرام، او را در فکر نسل های مختلف به استادی تبدیل نموده که کمتر فریاد می زد اما کمتر هم عقب می نشست.
در این پرونده، زندگی نامه و کارنامه هنری بهرام بیضایی را مرور می کنیم. نه فقط با ذکر تاریخ ها، بلکه از زاویه این پرسش که: بیضایی چگونه توانست میان گذشته و امروز پل بزند و چرا هنوز آثارش خوانده و دیده می شوند.
1- بهرام بیضایی کی بود و از کجا شروع کرد؟
بیضایی در خانواده ای رشد کرد که کتاب و قصه در آن حضور پررنگی داشت. خیلی زود مجذوب نمایش های سنتی ایرانی شد. تعزیه، نقالی و شبیه خوانی برایش فقط رسم و آیین نبود، نوعی زبان معنایی به شمار می آمد. زبانی که می شد با آن درباره ترس ها، قدرت ها و قضاوت ها حرف زد. همین علاقه او را به سمت مطالعه تاریخ نمایش ایران و نگارش پژوهش های مفصل کشاند. بعدها وقتی نمایش مرگِ یزدگرد را نوشت، می شد رد همین نگاه تاریخی را دید. ماجرایی که در ظاهر درباره قتل شاه است، اما در حقیقت درباره روایت های متناقضی است که هر کس برای تبرئه خود می سازد.
شروع فعالیت سینمایی اش هم مثل خیلی ها با شوق تجربه گری همراه بود. اما بیضایی از همان ابتدا در پی سینمایی رفت که به ادبیات و فکر نزدیک باشد. در فیلم هایی مثل کلاغ یا غریبه و مه، تصویرهایی می بینیم که به جای شرح دادن، ما را وارد دنیا رازآلود شخصیت ها می نماید. او هیچ وقت از قصه های ساده نترسید، بلکه سعی کرد زیر پوسته همین قصه ها پرسش های بزرگ تری بگذارد. مهم تر از همه این که بیضایی هیچ گاه خود را محدود به یک قالب نکرد. هم نمایش نوشت. هم فیلم ساخت. هم تحقیق کرد. همین ترکیب، کارنامه اش را پیچیده تر و در عین حال منسجم تر نموده است.
2- سینمای بیضایی؛ از باشو تا سگ کشی
سینمای بیضایی را نمی گردد فقط با چند برچسب توصیف کرد. بسیاری او را فیلمسازی اجتماعی می دانند. برخی او را شاعر تصویر. برخی دیگر او را بیشتر نمایشنامه نویس می شناسند. اما وقتی فیلم ها را کنار هم می گذاریم، یک خط مشترک دیده می گردد: آدم هایی که در مرز ایستاده اند. مرز میان حقیقت و روایت. میان خانه و تبعید. میان قانون و عدالت.
باشو، غریبه ای کوچک شاید روشن ترین مثال باشد. کودکی که جنگ او را از خانه جدا نموده و حالا باید در فضایی تازه پذیرفته گردد. فیلم، ساده جلو می رود اما در هر صحنه پرسش تازه ای درباره هویت مطرح می نماید. مسافران از زاویه ای دیگر همین دغدغه را دارد. خانواده ای در راه هستند، اما در هر لحظه امکان تبدیل شدن شادی به مصیبت وجود دارد. در سگ کشی، شهر مدرن و روابط آلوده اش تصویر می گردد. قهرمان فیلم برای احقاق حق می جنگد، اما مدام در دام بازی های قدرت می افتد. بیضایی این جا هم به جای شعار دادن، ساختار را طوری می چیند که مخاطب به تدریج بفهمد عدالت چقدر شنماینده است.
این آثار نشان می دهند که بیضایی نه تنها به مضمون، بلکه به فرم هم حساس بوده. نماها دقیق اند. گفت وگوها هوشمندانه اند. حرکت بازیگران روی صحنه یا جلوی دوربین یادآور طراحی تئاتری است. همین ترکیب باعث شده فیلم هایش حتی بعد از سال ها همچنان قابل بازبینی باشند. شاید برخی ها بگویند این سینما، آسان نیست. درست است. اما اتفاقا همین سختیِ کنترل شده است که آن ها را ماندگار می نماید.
3- بیضایی و تئاتر؛ وقتی تاریخ تبدیل به صحنه می گردد
اگر بخواهیم وجه متمایز بیضایی را در تئاتر خلاصه کنیم، باید به نحوه برخوردش با تاریخ اشاره کنیم. مرگِ یزدگرد نمونه شاخص است. داستان با جسدی شروع می گردد و با بازپرسی از کسانی که در خانه حضور داشته اند ادامه می یابد. هر کس روایت خود را می گوید. هیچ کدام را نمی توان کاملا پذیرفت یا رد کرد. ناگهان تماشاگر با این پرسش روبه رو می گردد که حقیقت دقیقا کجاست. آیا اصلا حقیقتی بیرون از روایت ها وجود دارد؟
در آثار دیگری مانند مجلس شبیه… او سراغ سنت های نمایشی ایرانی می رود و با زبانی امروزی آن ها را بازآفرینی می نماید. نه برای نوستالژی، بلکه برای این که نشان دهد این سنت ها هنوز می توانند حامل معنا باشند. تئاتر برای بیضایی فقط محل اجرا نیست. جای اندیشیدن است. به همین علت است که دانشجویان تئاتر، نمایشنامه هایش را به عنوان متن درسی می خوانند. نه برای تقلید، بلکه برای یاد گرفتن نحوه ساختن موقعیت و شخصیت.
4- چرا بیضایی برای نسل های تازه مهم است؟
برخی هنرمندان با یک دوره خاص گره می خورند. اما بیضایی، هر بار که نسل تازه ای می آید، دوباره کشف می گردد. علتش شاید این باشد که مسائل محوری او همچنان زنده اند. مهاجرت، بیگانگی، سوءتفاهم، قدرت و مسئولیت. وقتی باشو را دوباره می بینیم، احساس می کنیم قصه تازه ای درباره امروز است. وقتی سگ کشی را مرور می کنیم، فساد و سردرگمی شخصیت ها برایمان آشناست.
در کنار این نکات، آرامش رفتاری و جدیت فکری او هم برای بسیاری الهام بخش بوده است. بیضایی کمتر وارد هیاهو می گردد. بیشتر می نویسد، فکر می نماید و کار می نماید. شاید همین ویژگی باعث شده حتی مخالفانش هم به دانش و وسواس او احترام بگذارند. میراث واقعی او فقط فیلم ها و نمایش ها نیست. شیوه نگاه اوست. این که چطور می توان با زبان هنر، مسئله ای پیچیده را به شکلی انسانی روایت کرد.
5- دوره های پر فراز و نشیب؛ وقتی فیلم ساختن ساده نیست
کارنامه بهرام بیضایی اگر تنها از بیرون دیده گردد، شبیه لیستی از فیلم ها و نمایش ها به نظر می رسد. اما پشت هر اثر، سال هایی از انتظار، بازنویسی و مذاکره دیده می گردد. او بارها پروژه هایی را شروع نموده که به مرحله فراوری نرسیده اند. برخی فیلم ها سال ها در محاق مانده اند و دیرتر به نمایش درآمده اند. همین تعلیق های پی درپی، بر شکل روایت هایش نیز اثر گذاشته است. شخصیت های بیضایی اغلب در آستانه تصمیمی مهم گیر نموده اند و نمی دانند چه نیرویی قرار است آینده شان را مشخص کند.
نمونه روشن، سرنوشت باشو، غریبه ای کوچک است. فیلم آماده بود اما مدت ها امکان نمایش نداشت. با این حال، وقتی بالاخره دیده شد، ناگهان به اثری مرجع تبدیل شد. یا در مسافران، سوگواری و امید، هم زمان در قاب ها جریان دارد. گویی خود کارگردان به تماشاگر می گوید: زندگی، میان دو قطب حرکت می نماید و هنر، کارش ثبت همین حرکت است. این تجربه طولانی کشمکش با شرایط، باعث شد بیضایی نظم و وسواس خاصی برای نوشتن پیدا کند. حتی وقتی از ساخت محروم بود، دنیا داستانی اش را توسعه می داد تا در زمان مناسب، به تصویر برسد.
6- زبان و دیالوگ در آثار بیضایی؛ وقتی کلمه صاحب شخصیت می گردد
یکی از مهم ترین ویژگی های آثار بیضایی، زبان است. دیالوگ ها فقط وسیله انتقال اطلاعات نیستند. شخصیت ها با کلماتشان شناخته می شوند. همین موضوع گاهی باعث شده برخی تماشاگران، آثارش را ادبی یا سخت توصیف نمایند. اما اگر با حوصله جلو برویم، می بینیم زبان در این آثار، مثل موسیقی عمل می نماید. جمله ها ریتم دارند. تکرارها معنا می سازند. سکوت ها نیز به مقدار کلمات مهم هستند.
در سگ کشی، گفت وگوها مثل رشته ای از اعتراف هاست. هر کس بخشی از حقیقت را می گوید اما هیچ کس تمام ماجرا را ندارد. در مرگِ یزدگرد نیز زبان به ابزار دفاع تبدیل می گردد. آسیابان، همسر و دخترش با روایت های مختلف، می کوشند خود را از اتهام برهانند. این جا کلمات همان مقدار که می توانند نجات دهند، می توانند گمراه نمایند. چنین نگاهی به زبان، ریشه در پژوهش های بیضایی درباره نمایش های ایرانی دارد. او فهمیده بود که در سنت های نمایشی، کلمه نه فقط گزارش، بلکه کنش است. وقتی شخصیت سخن می گوید، سرنوشت را تغییر می دهد.
7- زن در دنیا بیضایی؛ قهرمانی که دیده می گردد
موضوع مهم دیگری که در تحلیل آثار بیضایی، نمی توان نادیده گرفت، تصویر زن است. زنان در فیلم ها و نمایش های او، اغلب شخصیت های مرکزی و فعال هستند. نه به عنوان نماد یا تزئین، بلکه به عنوان عامل تغییر. در باشو، مادر شمالی که پسر غریبه را می پذیرد، مرزهای سنتی خانه را جابه جا می نماید. در سگ کشی، زن قهرمان، با وجود فشارها و بی اعتمادی ها، در پی حق خود می رود. حتی در آثار تاریخی تر نیز، زنانی می بینیم که در دل ساختارهای سخت، راهی برای کنش می جویند.
این رویکرد باعث شده آثار بیضایی، از زاویه دید نسل های تازه هم خواندنی باشد. در دوره ای که بحث بر سر هویت و نقش اجتماعی زنان جدی تر شده، بازخوانی این شخصیت ها معنای تازه ای پیدا می نماید. البته او هیچ گاه شعار نمی دهد. زنانش شکست می خورند، تردید می نمایند، می ترسند و دوباره می ایستند. همین انسانی بودن، تصویرشان را باورپذیر می نماید و به مخاطب اجازه می دهد تا خود را در موقعیت آن ها تصور کند.
8- بیضایی و تأثیرش بر نسل بعد؛ دانشگاهی بدون دیوار
تأثیر بیضایی را فقط در سالن های سینما یا تئاتر نمی توان سنجید. بسیاری از فیلمسازان و نمایشنامه نویسان جوان، حتی اگر مستقیماً شاگرد او نبوده باشند، با آثارش بزرگ شده اند. نگاه دقیق به تاریخ بومی، حساسیت نسبت به زبان و اهمیت دادن به ساختار روایت، از نشانه هایی است که در آثار بسیاری از شاگردان مستقیم و غیرمستقیمش دیده می گردد. به نوعی، آثار او مانند کلاس های درسی بدون دیوار عمل نموده اند.
کتاب ها و نمایشنامه هایش، بارها دست به دست شده و در محافل هنری مورد بحث قرار گرفته است. برخی کارگردانان جوان می گویند با خواندن مرگِ یزدگرد، برای نخستین بار فهمیده اند که چگونه می توان یک موقعیت نمایشی را به تدریج پیچیده تر کرد. برخی دیگر با تماشای کلاغ یا غریبه و مه، به این نتیجه رسیده اند که سینما قرار نیست همواره همه چیز را شرح دهد. این نوع اثرگذاری آرام و بلندمدت، چیزی است که جایگاه بیضایی را در تاریخ هنر معاصر تثبیت می نماید.
9- مهاجرت و استادِ دور از صحنه؛ وقتی مسیر روایت عوض می گردد
بیضایی در دوره ای از زندگی اش به ناچار از ایران دور شد. مهاجرت برای بسیاری از هنرمندان، به معنای گسست از مخاطب است. اما برای او، بیشتر به جابه جایی میدان فکر شبیه بود. او در دانشگاه، به تدریس تئاتر و سینما پرداخت و به جای کار کردن روی چند پروژه محدود، سراغ نسل تازه ای از دانشجویان رفت. کلاس هایش به روایت شاگردان، بیشتر شبیه کارگاه های کندوکاو بود. متن ها خط به خط خوانده می شدند و پشت هر جمله ای، پرسشی درباره تاریخ و جامعه مطرح می گشت.
این دوره، در نگاه به آثار بعدی او تأثیر گذاشت. شخصیت هایی که پیش تر در مرز میان خانه و دنیا سرگردان بودند، حالا بیشتر با مفهوم فاصله و دوریِ اجباری تعریف می شدند. هنرمندی که عادت داشت مستقیماً با صحنه سخن بگوید، اکنون باید از فاصله ای دور، با متن و کلاس ارتباط برقرار می کرد. همین فاصله، نوعی تأمل تازه به نگاهش اضافه نمود. مخاطبان نیز با تماشا گفت وگوهای او یا خواندن آثار تازهش، احساس می کردند پرسش های قدیمی، شکل تازه ای گرفته اند.
10- واکنش ها و حاشیه ها؛ اختلاف نظرهایی که تمام نشد
هیچ هنرمند بزرگی بدون اختلاف نظر و نقد باقی نمی ماند. آثار بیضایی هم طی سال ها، هم تحسین شده و هم مورد بحث قرار گرفته است. برخی منتقدان معتقد بودند پیچیدگی روایی و زبان خاص او، ارتباط با تماشاگر عام را سخت می نماید. گروهی دیگر بر این باور بودند که همین پیچیدگی، ارزش آثارش را بالا برده و آن ها را چندلایه نموده است. گاهی حتی درباره تعبیرهای تاریخی آثارش، بحث های مفصلی شکل گرفته است.
نمونه روشن، واکنش ها به مرگِ یزدگرد بود. عده ای آن را نقدی بر قدرت سیاسی می تماشاد و گروهی دیگر آن را تمرینی فلسفی بر ماهیت روایت. درباره سگ کشی نیز همین داستان تکرار شد. آیا فیلم، داستان زنی مستقل و مقاوم است یا حکایتی تلخ درباره سیستمی که حتی قهرمان را هم فرسوده می نماید؟ بیضایی کمتر وارد این منازعات می شد. او معمولا به این بسنده می کرد که اثر، پس از خلق شدن، به درک مخاطب سپرده می گردد. شاید همین فاصله گذاری آگاهانه، آثارش را برای تحلیل های متنوع آماده تر نموده باشد.
11- نسبت بیضایی با سینمای امروز؛ الهام یا فاصله؟
سینمای امروز ایران، تنوع فراوانی دارد. از آثار اجتماعی بسیار مستقیم تا فیلم های شاعرانه و تجربی. جایگاه بیضایی در این نقشه، جایگاهی خاص است. او الگویی فراهم نموده که نشان می دهد می توان میان اندیشه و روایت سرگرم نماینده، تعادلی نسبی برقرار کرد. بسیاری از فیلمسازان جوان، ناخودآگاه تحت تأثیر او قرار گرفته اند. مثلا حساسیت به جزئیات تاریخی یا علاقه به ساختارهای چندروایتی، در آثار مختلفی دیده می گردد.
با این حال، فاصله ای هم وجود دارد. فراوری فیلم هایی با پیچیدگی های ساختاری شبیه به آثار بیضایی، در شرایط فراوری امروز، هم پرهزینه است، هم پرریسک. تماشاگران نیز عادت نموده اند سرعت بیشتر و شرح های مستقیم تری ببینند. با این وجود، وقتی یکی از فیلم های قدیمی تر او دوباره نمایش داده می گردد، باز هم سالن ها پر می شوند. این نشان می دهد که مخاطب، هنوز به سینمایی که برایش احترام قائل است و او را شریک فکر کردن می نماید، واکنش مثبت نشان می دهد. به همین علت، نام بیضایی همچنان معیاری برای سنجش جدی بودن یک اثر هنری به جای مانده است.
12- میراث فکری؛ بیش از یک کارنامه هنری
اگر بخواهیم در یک جمله بگوییم میراث بیضایی چیست، شاید بتوان گفت: یادآوری این که هنر، فقط روایت کردن نیست، بلکه فهمیدنِ سازوکار روایت است. او بارها نشان داده که داستان ها چگونه ساخته می شوند، چگونه تغییر می نمایند و چگونه می توانند حقیقت را پنهان یا آشکار نمایند. این نگاه، برای جامعه ای که با روایت های متناقض تاریخی روبه رو است، بسیار مهم است.
در باشو، روایت رسمی از جنگ کنار گذاشته می گردد و به جای آن، تجربه کودک نشان داده می گردد. در مرگِ یزدگرد، روایت های مختلف از یک حادثه، اشکالی از حقیقت را پیش روی ما می گذارد. در سگ کشی، سازوکارهای پنهان قدرت، در دل ماجرایی شخصی آشکار می گردد. این ها فقط داستان نیستند، بلکه تمرین هایی برای تماشا دقیق تر دنیا اند. شاید به همین علت، وقتی خبر درگذشتش آمد، بسیاری از مردم احساس کردند بخشی از توانایی جمعی ما برای فهمیدن کم شده است.
13- خواندن دوباره بیضایی؛ آینه ای برای اکنون
وقتی امروز به آثار بیضایی برمی گردیم، متوجه می شویم آن ها فقط متعلق به زمان ساخت خود نیستند. هر بار که باشو دیده می گردد، بحث درباره هویت و پذیرفته شدن دوباره زنده می گردد. هر بار که مرگِ یزدگرد خوانده می گردد، نگاه ما به روایت های تاریخی تغییر می نماید. حتی سگ کشی با تمام عناصر تریلرش، یادآوری می نماید که عدالت همواره نتیجه ای ساده و قطعی ندارد. آثار او، ما را دعوت می نمایند به این که با حوصله تر نگاه کنیم و از سرعت قضاوت کم کنیم.
این همان نکته ای است که بیضایی را برای پژوهشگران، فیلمسازان و حتی مخاطبان عادی مجذوب کننده نگه داشته. آثارش، پاسخ نهایی نمی دهند. بلکه راهی برای پرسیدن فراهم می نمایند. پرسش از قدرت، از اخلاق، از رابطه فرد و جامعه. او نشان داد که می توان با داستان گویی دقیق و کاراکترهایی انسانی، این پرسش ها را به دل تماشاگر آورد، بی آن که او را خسته یا تحقیر کند. شاید میراثِ مهم تر او همین احترام به مخاطب باشد.
14- تماشا با فاصله، فهمیدن با نزدیکی
یکی از شگردهای ثابت در کار بیضایی، ایجاد فاصله ای ظریف میان ما و روایت است. تماشاگر، نه کاملا در دل ماجرا حل می گردد، نه بی ارتباط می ماند. در مسافران این فاصله با بهره گیری از فضای شبه اسطوره ای ایجاد می گردد. در کلاغ، تعلیق و رمز و راز این نقش را بازی می نماید. این فاصله، به ما اجازه می دهد خودمان فکر کنیم. تجربه ای که شاید در سینمای امروز، کمتر نصیبمان می گردد.
اما در همان حال، شخصیت ها به قدری انسانی و ملموس اند که از آن ها دور نمی مانیم. مادرِ باشو، همسایه ای است که ممکن بود کنارش زندگی کنیم. زنِ سگ کشی، انسانی است که در تلاطم میان اعتماد و ناامیدی دست وپا می زند. این ترکیبِ فاصله و نزدیکی، باعث شده آثار بیضایی، هم عقل را درگیر نمایند، هم احساس را. کمتر هنرمندی توانسته این تعادل را چنین مداوم حفظ کند.
15- گفت وگو با یک میراث؛ بدون قدیس سازی
طبیعی است که بعد از درگذشت هر هنرمند بزرگی، میل به قدیس سازی شکل بگیرد. اما بیضایی را بهتر است نه به عنوان اسطوره ای دست نیافتنی، بلکه به عنوان هنرمندی پیگیر و سختگیر ببینیم که سال ها نوشت، تجربه کرد، مغلوب شد، و دوباره ساخت. چنین نگاهی، امکان گفت وگو را باز می نماید. می توانیم برخی آثارش را بیشتر دوست داشته باشیم و برخی دیگر را نقد کنیم، بی آن که اهمیت کلی کارنامه اش را نادیده بگیریم.
این رویکرد، به نسل تازه نیز جرئت می دهد که به جای تقلید، راه خود را پیدا کند. بیضایی خود بارها نشان داده که هنر، محصول کوشش مداوم است. حاصل خواندن، بازنویسی و صبر. شاید بزرگ ترین درس او همین باشد: این که برای ساختن اثری ماندگار، باید به دنیا اطراف دقیق تر نگاه کرد و از پرسیدن خسته نشد.
16- جمع بندی پایانی
بهرام بیضایی از آن دست هنرمندانی است که کارنامه شان را نمی توان در چند خط خلاصه کرد. او در تئاتر، تاریخ و اسطوره را به زبان امروز ترجمه کرد و در سینما، قصه های ظاهرا ساده را به میدان های تفکر تبدیل نمود. آثارش نشان می دهند که روایت، همواره بی طرف نیست و حقیقت، اغلب از دلِ چند روایت متفاوت بیرون می آید. او با شخصیت های پیچیده اما انسانی اش، ما را به تماشای زندگی در مرزها دعوت کرد؛ مرز میان خانه و بی خانگی، میان عدالت و قانون، میان قدرت و اخلاق.
خواندن و تماشا دوباره آثار بیضایی، فرصتی است برای تمرین صبر، دقت و همدلی. آثار او ثابت می نمایند که هنر می تواند پلی میان گذشته و اکنون باشد. می تواند به ما یاری کند واقعیت های پیچیده را ساده نکنیم، بلکه آن ها را بهتر بفهمیم. حتی پس از رفتنش، گفت وگو درباره دنیا بینی او ادامه دارد. و شاید به همین علت است که نامش، نه فقط در لیست بزرگان، بلکه در حافظه زنده مخاطبان باقی می ماند.
| سال | نام فیلم | نقش بهرام بیضایی |
|---|---|---|
| 1387 | وقتی همه خوابیم | کارگردان، نویسنده، تدوینگر، تهیه نماینده |
| 1385 | قالی سخنگو | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1379 | سگ کُشی | کارگردان، نویسنده، تدوینگر، تهیه نماینده |
| 1377 | تبادل نظر با باد | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1370 | مسافران | کارگردان، نویسنده، تدوینگر، تهیه نماینده |
| 1366 | شاید وقتی دیگر | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1364 | باشو، غریبهٔ کوچک | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1360 | مرگ یزدگرد | کارگردان، نویسنده، تدوینگر، تهیه نماینده |
| 1357 | چریکهٔ تارا | کارگردان، نویسنده، تهیه نماینده |
| 1356 | کلاغ | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1352 | غریبه و مه | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1351 | سفر | کارگردان، نویسنده، تدوینگر |
| 1351 | رگبار | کارگردان، نویسنده |
| 1349 | عمو سیبیلو | کارگردان، نویسنده |
| تاریخ اجرا | نام نمایش | محل اجرا | نویسنده | شرح / فیلم |
|---|---|---|---|---|
| 1346 | عروسک ها | تلویزیون ملی ایران | بهرام بیضایی | نسخه تصویری موجود |
| 1346 | ضیافت و میراث | تالار 25 شهریور | بهرام بیضایی | فیلم موجود نیست |
| 1348 | سلطان مار | تالار 25 شهریور و شهرهای شمال | بهرام بیضایی | فیلم موجود نیست |
| 1358 | مرگ یزدگرد | تئاتر شهر | بهرام بیضایی | نمایش صحنه ای شاخص |
| 1376-1377 | بانو آئویی | خانه کوچک نمایش / تالار قشقایی | یوکیو میشیما (بازآفرینی فارسی) | فیلم موجود |
| 1376-1377 | کارنامه بندار بیدخش | تئاتر شهر / روئر (آلمان) | بهرام بیضایی | فیلم موجود |
| 1382 | شب هزارویکم | تالار چهارسو | بهرام بیضایی | فیلم موجود |
| 1384 | مجلس شبیه… | تالار اصلی تئاتر شهر | بهرام بیضایی | فیلم موجود |
| 1386 | افرا (روز می گذرد) | تالار وحدت | بهرام بیضایی | فیلم موجود |
| 2012 | جانا و بلادور | کابرلی - آمریکا | بهرام بیضایی | سایه بازی/نقالی - فیلم موجود |
| 2013 | آرش | استنفورد | بهرام بیضایی | نمایشنامه خوانی |
| 2015 | گزارش ارداویراف | استنفورد | بهرام بیضایی | نمایشنامه خوانی |
| 2016 | طرب نامه | کالج دی انزا | بهرام بیضایی | مضحکه موزیکال - فیلم موجود |
| 2018 | چهارراه | استنفورد | بهرام بیضایی | فیلم موجود |
| 2024 | داش آکل به گفته مرجان | تماشاخانه رودا | بهرام بیضایی | آخرین اجرا |
❓ پرسش های متداول
بهرام بیضایی بیشتر به خاطر چه آثاری شناخته می گردد؟
فیلم هایی مانند باشو، غریبه ای کوچک، سگ کشی و مسافران و نمایش هایی مثل مرگِ یزدگرد از مهم ترین آثار او هستند و معمولا در تحلیل ها، به عنوان نمونه های شاخص کارنامه اش آنالیز می شوند.
آیا آثار بیضایی فقط برای مخاطب جدی قابل فهم است؟
خیر. اگرچه لایه های فکری عمیقی دارند، اما قصه ها اغلب انسانی و قابل لمس اند. با کمی حوصله، مخاطب عام هم می تواند با شخصیت ها ارتباط برقرار کند.
چرا در آثار بیضایی، زنان نقش پررنگی دارند؟
زیرا او به ظرفیت روایتگری و مقاومت در شخصیت های زن توجه ویژه داشت. زنان در آثارش کنشگرند و مسیر داستان را تغییر می دهند، نه این که در حاشیه بمانند.
چطور می توان آثار بیضایی را بهتر فهمید؟
تماشا دوباره آثار و توجه به زبان، سکوت ها و جزئیات صحنه یاری زیادی می نماید. مطالعه نمایشنامه ها کنار تماشا فیلم ها نیز تصویر کامل تری به دست می دهد.
آیا بیضایی بیشتر نمایشنامه نویس است یا فیلمساز؟
کارنامه او نشان می دهد که هر دو حوزه را جدی گرفته. پژوهشگر تئاتر است، اما زبان سینما را هم به خوبی می شناسد و میان این دو، پلی خلاقانه برقرار نموده است.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران