افتخار می کنم که اپوس 300 را برای من نوشتند
به گزارش آی تی گپ، تهران (پانا) - پروژه ابسترکتوم مجموعه ای شامل ضبط، اجرا و انتشار آثار فلوت و پیانوی علیرضا مشایخی از سال 1973 تا 2020 میلادی است.
به گزارش شهروند، سونات برای فلوت و پیانوی شماره یک (1973)، سونات برای فلوت و پیانوی شماره دو (2002)، سونات برای فلوت و پیانوی شماره سه (2007) و قطعه ابسترکتوم آخرین اثر آهنگساز برای آنسامبل فلوت و پیانو قطعات این مجموعه هستند. قطعه فلوت و پیانوی علیرضا مشایخی بانام ابسترکتوم اپوس 300، آخرین اثر او است که کلاریز کشاورز اجرای آن را همانند بقیه قطعات آمده در این آلبوم بر عهده داشته است؛ البته الگا کلیانکینا در قامت نوازنده پیانو او را در نواختن این آثار همراهی نموده است. نکته جالب درباره ابسترکتوم آن است که علیرضا مشایخی آن را به کشاورز تقدیم نموده است. مدیر هنری این پروژه امین شریفی است که مدیریت نشر موسیقی پتریکور را بر عهده دارد. ضبط آثار برای انتشار آلبوم ابسترکتوم، زمستان 2021 به خاتمه رسیده و اکنون مراحل انتشار را سپری می نماید. آلبوم این آثار به زودی در ایران و سراسر دنیا قابل دسترسی خواهد بود. به همین بهانه با کلاریز کشاورز به گفت وگو نشسته ایم تا برایمان از ویژگی های نوازندگی در این اثر بگوید و نگاهش به تقدیم اثری از سوی علیرضا مشایخی؛ آهنگساز نامدار ایرانی به او را با ما به اشتراک بگذارد.
به عنوان نوازنده این اثر و کسی که علیرضا مشایخی قطعه ای از این آلبوم را به شما تقدیم نموده، چگونگی شکل گیری پروژه ابسترکتوم را برایمان شرح می دهید؟
پس از تور کنسرت های پروژه امواج نوی ایران؛ آنتولوژی موسیقی نو برای فلوت، در اوایل تابستان 2020 در تماسی با یکی از دستیاران علیرضا مشایخی پیشنهاد ضبط آثار فلوت و پیانوی علیرضا مشایخی مطرح شد و اواسط تابستان قطعه ابسترکتوم که اپوس 300 آهنگساز است، برای من و مخصوص این پروژه نوشته شد. با توجه به اوضاع همه گیری کرونا، پیدا کردن پیانیست مناسب برای پروژه یکی از مراحل مهم این فرایند بود. آشنایی با الگا کلیانکینا؛ نوازنده چیره دست روس در نیمه های پاییز 2020 یکی از زیباترین اتفاقات در شکل گیری پروژه بود. تمرینات در زمستان همان سال شروع شد. من و پیانیست پروژه با دیواری شیشه ای بین مان که وسط سالن تمرین قرار می گرفت تا پروتکل های بهداشتی دوران کرونا را رعایت کنیم، در این جهت با موسیقی علیرضا مشایخی عجین شدیم. در این بین من و همسرم؛ امین شریفی؛ مدیر هنری نشر موسیقی پتریکور و پروژه ابسترکتوم، هر دو به بیماری کووید-19 مبتلا شدیم و این باعث شد تا تمرین های حضوری برای یک ماه متوقف گردد. در یک ماه قرنطینه، تمرینات من و الگا کلیانکینا با آنالیز و آنالیز قطعات به صورت تصویری و ارسال آنالیزهای مختلف از قطعات پروژه برای هم پیش رفت. زمستان گذشته قطعات ضبط شدند و حالا آلبوم ابسترکتوم مراحل چاپ و انتشار را سپری می نماید.
درباره روبروه با آثار موسیقایی علیرضا مشایخی پیش از این اتفاق برایمان بگویید. آشنایی شما با او از چه زمانی رخ داد؟
اولین گام در سلوک دنیای موسیقایی علیرضا مشایخی برای من اوایل سنین نوجوانی با قطعه در جست وجوی زمان از دست رفته برای تک نوازی فلوت شروع شد. این اثر از علیرضا مشایخی برگرفته از موومان سوم قطعه ای است به همین نام برای سولوی پیانو که به وسیله خود آهنگساز برای فلوت سولو بازنویسی شده است. نام این قطعه با الهام از اثری از مارسل پروست به همین عنوان انتخاب شده است. در همان سال ها برای اولین بار با علیرضا مشایخی دیداری داشتم و قطعه را برایش اجرا کردم. صحبت ها و نکاتی که درباره این قطعه از زبان علیرضا مشایخی شنیدم، دری رو به دنیایی تازه برایم باز کرد؛ این اولین روبروه من با موسیقی نو برای فلوت از یک آهنگساز زنده ایرانی بود. قطعه در جست وجوی زمان از دست رفته یک بداهه پردازی بر اساس یک ملودی محلی است و فرم آن از سنت بداهه نوازی ایرانی گرفته شده است. این قطعه را می توان در گروهی از آثار او قرار داد که از موسیقی ایرانی الهام گرفته اند؛ آثاری چون سمفونی شماره پنج نیز در همین دسته قرار می گیرند، قطعاتی ازجمله سمفونی شماره چهار، پرموتاسیون یا سونات شماره یک برای فلوت و پیانو را می توان در دسته آثار دوره تمرکز گسترده آنالیز کرد و قطعاتی چون سمفونی 9، سونات های فلوت و پیانوی شماره دو و سه و بعلاوه یکی از متأخرترین آثار علیرضا مشایخی ابسترکتوم که اپوس 300 آهنگساز است، در گروه سومی قرار می گیرند که نمایانگر نگاه چند فرهنگی آهنگساز هستند. اینجا درواقع جایی است که آهنگساز برای بازتاب تفکر چندفرهنگی خود احتیاج به ابزاری تازه در آهنگسازی داشت و این یعنی شروع تئوری مکمل مشایخی در آهنگسازی.
مفهوم چند فرهنگی در موسیقی از سوی علیرضا ﻣﺸﺎﯾﺨﯽ و در آثار او از چه زمانی عیان شد؟
در ﺣﺪود سال 1970 ﺑﺎ ﺗﺼﻨﯿﻒ آﺛﺎری ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮر و ﺷﺮق و ﻏﺮب ﮐﻪ الهام گرفته از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ اﯾﺮان و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺖ. این مفهوم از همان دوران و در ﺳﻄﺢ بین المللی معرفی گردید.
او در آن ایام، با محدودیتی برای ارایه مفهوم یادشده هم رو به رو بود؟
آﻫﻨﮕﺴﺎز ﺑﺮای پیاده سازی اﯾﻦ ﺗﻔﮑر اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺗﺌﻮری ﺟﺪﯾﺪِ ﭼﻨﺪﺻﺪاﯾﯽ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻗﻮاﻋﺪِ ﭼﻨﺪﺻﺪاﯾﯽِ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در آﺛﺎر موسیقایی، ﺑﺮﺧﻮردی ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را ممکن کند. همین تفکر منجر به ابداع تئوری مکمل علیرضا مشایخی شد. ﺗﺌﻮری ﻣﮑﻤﻞ راه را ﺑﺮای خلق آثاری باز کرد ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﻣُﺪال، ﺗُﻨﺎل، آﺗُﻨﺎل، ﺗِﻤﺎﺗﯿﮏ و آﺗِﻤﺎﺗﯿﮏ را در برمی گیرند. باعث افتخار من است که اپوس 300 علیرضا مشایخی که بازتاب دهنده این تفکر است، برای من نوشته شده است.
اگر بنا باشد کلاریز کشاورز، مفهوم چندفرهنگی در آثار علیرضا مشایخی را به زبان ساده برای مخاطبان شرح بدهد، این کار را چگونه انجام خواهد داد؟
در مطالعه کتاب ها و مقاله های مرتبط با آثار علیرضا مشایخی با مصاحبه ای از او به وسیله رابرت گلوک، شاعر آمریکایی تبار و مؤسس جنبش نیو نَرِیتیو در سانفرانسیسکو روبرو شدم که حدود سال 2007 صورت گرفته است. مشایخی در پاسخ به سؤال گلوک در باب هویت، ملیت و موسیقی می گوید: برای شرح اینکه ملیت ایرانی و پیشینه فرهنگی من چگونه بر موسیقی من تأثیر می گذارد، می خواهم تصور خودم درباره ملت و ملیت را روشن کنم. به نظر من، ملیت یک منظره است و نه یک هویت. هویت مستقل از ملیت توسعه می یابد و ممکن است تحت تأثیر ملیت باشد یا نباشد. او بعلاوه در جای دیگری از مصاحبه ادامه می دهد: جمعیت بزرگی از دنیا در حال دگرگونی عمیق چندفرهنگی هستند. این توسعه بین المللی ریشه در عناصر جامعه شناختی، سیاسی و تاریخی دارد. برای بسیاری از مردم، تفکر چندفرهنگی فراتر از خواسته ها یا پیشنهادهاست و بسیاری از مردم در حال حاضر دارای هویت چندفرهنگی هستند. در حال حاضر، یک روش تفکر چندفرهنگی در این دنیا وجود دارد که مانند هر نوع تفکر دیگری، به شکل اتوماتیک در پی آزمایش های فرهنگی، هنری و موسیقی خاص خود است. من فکر می کنم این دو ارجاع به مصاحبه گلوک می تواند تعریف موجزی از نگاه چندفرهنگی مشایخی را پیش روی ما قرار بدهد. مشایخی نسلی از آهنگسازان ایرانی را آموزش داده که هر یک از آنان، امروز در شکل گیری شمای موسیقی نو در ایران بسیار مهم اند. به همین علت، فکر می کنم آشنایی با فلسفه مشایخی نسبت به موسیقی و ملیت از اهمیت بالایی برخوردار است. در مصاحبه با گلوک، او دیدگاه خود را نسبت به آهنگسازی به طور مختصر شرح می دهد و بحث می نماید که چگونه یادگیری فرهنگ های مختلف به عنوان یک سوپرلوژیک محتوای موسیقی را به سمت کلیت سوق می دهد. او متأثر از دیالکتیک هگل (سازش تناقض ها و اضداد در وجود اشیاء، فکر و طبیعت) شرح می دهد آنچه در آهنگسازی دنبال می نماید با کلاژ کاملا فرق دارد و در خلق آثار در پی مفاهیم و عناصر مرتبط است.
در خاتمه، شاید جالب باشد که از همکاری با الگا کلیانکینا؛ نوازنده پیانوی این پروژه هم بگویید…
الگا کلیانکینا؛ پیانیست، مدرس و محقق موسیقی ساکن کارولینای شمالی، استاد دانشگاه و مدیر دپارتمان پیانو در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی است. یکی از حوزه های توجه او همکاری با آهنگسازان معاصر و ترویج رپرتوار موسیقی معاصر است. در طول دوران ضبط و آماده سازی اثر، این اشتیاق برای اجرای موسیقی نو و رساندن رپرتوار تازه به گوش مخاطب انرژی ما را به عنوان یک آنسامبل مضاعف می کرد. به این ترتیب هر جلسه تمرین برای ما تبدیل به نوعی کشف و سیر و سلوک در دنیای موسیقایی علیرضا مشایخی می شد. از نگاه من، پذیرای امر نو در موسیقی بودن، کیفیتی است که برای اجرای موسیقی امروز لازم است؛ اینکه بدون پیش فرض های از پیش مشخص شده، با اتفاقات نو در موسیقی روبرو شویم و سعی در درک و شناخت آنها داشته باشیم. مواردی که گفتم ازجمله ویژگی های ارزشمند همکاری با الگا کلیانکینا در این پروژه بود.
منبع: خبرگزاری پانا