ابن اَبی الرِّجال؛ فقیهی از یمن - آی تی گپ

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری خبرنگارانـ بارها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.

صفی الدین احمد بن صالح یمنی (1029-1092ق) مورخ، فقیه، ادیب، شاعر، قاضی صنعا، خطیب و عالم شیعی زیدی یمنی است.

ابن ابی الرجال در شبط واقع در اُهْنوم، غرب صنعا زاده شد. گفته اند که نسب او به خلیفه دوم، عمر بن خطاب می رسد. وی در شهرهای شِهاره (اهنوم)، صَعده، تَعِز، اَبّ، حَرجه و صنعا، از عالمان و فقیهان و محدثان زیدی، مالکی و شافعی مانند امام محمد بن قاسم، سید ابراهیم بن محمد مؤیّدی، سید عزّالدین بن دُرَیب، سید محمد بن حسن بن قاسم، قاضی احمد بن سعدالدین مستوری، قاضی ابراهیم بن یحیی سُحولی و برخی دیگر حدیث و فقه آموخت و از برخی از ایشان اجازه روایت گرفت. ابن ابی الرجال در شهرهای صنعا، شهاره و صعده به تدریس پرداخت و صاحب حوزه درس شد. گفته اند که آن قدر شهرت پیدا کرد که امام زیدی، متوکل علی الله اسماعیل بن قاسم (1019-1087ق) او را به خدمت در دستگاه خود فراخواند و به منشی گری خود برگزید. سپس خطیبی صنعا را بدو داد. ابن ابی الرجال تا سرانجام زندگی متوکل در این مقام بود.

ابن ابی الرجال از محققان و نویسندگان نامدار زمان خود بود. آثار گوناگونی در تاریخ، تفسیر، کلام، ادب و فقه نوشته است. با اینکه تحصیل و بیشترین تخصص او در فقه و حدیث بود، بیش از هر چیز به تاریخ دلبستگی داشت و چند اثر در این زمینه نوشته است و معروف ترین کتاب او که باعث شهرت او شده، مطلع البدور و مجمع البحور در تاریخ است.

این اثر شرح حال و زندگی بیش از 1360 تن از عالمان و ائمه و رؤسای یمن است. این کتاب را مهم ترین شرح حال بزرگان زیدی دانسته اند و بسیاری از تاریخ نویسان اخیر بدان استناد کرده اند. این کتاب تا به امروز چاپ نشده است اما نسخه های خطی آن در کتابخانه جامع کبیر صنعا، موزه بریتانیا و برخی کتابخانه های دیگر موجود است.

کتاب معجم فی رجال الزیدیه را هم از آثار او ذکر کرده اند. کتاب دیگر او تیسیر الاِعلام بتراجم ائمة التفسیر الاعلام است. این کتاب در شرح احوال مفسران زیدی است. کتاب دیگر او شرحی بر کتاب المشجر ابن جلال، در تاریخ امامان زیدی است. نسخه ای از این شرح در کتابخانه آمبروزیانای میلان محفوظ است.

4104/