دلایل مهاجرت نخبگان چیست؟ ، ضرورت حذف بروکراسی پیچیده و انحصار های مدیریتی - آی تی گپ

گروه اقتصادی خبرنگاران، در تمام دنیا مهاجرت از یک کشور به مقصد دیگری یک روال عادی به شمار می رود. تمایل به زندگی در کشوری دیگر را می توان یکی از حقوق انسانی بشر مطرح کرد. این موضوع تا حدی معمول است که مسائلی، چون سرمایه گذاری یا تحصیل و در کنار خانواده بودن اصلی ترین دلایل مهاجرت به شمار رود. اما در عین حال مهاجرت نخبگان و نیروی کار متخصص بع عنوان سرمایه اقتصادی از یک کشور که آمار های نگران کننده ای داشته باشد را نمی توان یک امر معمول مطرح کرد. کارشناس بازار کار و کارگری اهم موارد تاثیر گذار در افزایش مهاجرت نخبگان را برای ما توضیح داده است که در ادامه می خوانید.

حمید حاج اسماعیلی؛ کارشناس بازار کار و کارگری در گفتگو با دانشجو به موضوع نگران کننده خروج نخبگان از کشور پرداخت و پیامد های این موضوع را برشمارد و گفت: یکی از نگرانی ها و دغدغه هایی که مسائل اقتصادی کشوررا افزایش داده است یا یکی از مهمترین عوامل نارسایی اقتصاد ایران به شمار می رود، مهاجرت نخبگان و نیرو های انسانی متخصص کشور به کشور های پیشرفته است. مهاجرت نیروی انسانی نخبه، ماهر و متخصص یکی از بزرگترین خسارت هایی است که عوارض و عواقب بسیار بد آن در سال های آینده خود را نشان می دهد.

وی در این باره خاطر نشان کرد: در حالی که نخبگان ایرانی به کشور های پیشرفته مهاجرت می کنند، به دلیل آشوب ها و شرایط متشنج منطقه، مهاجرانی جایگزین نخبگان ما می شوند که سواد، تخصص و مهارتی ندارند؛ لذا سرمایه های گران بهای کشور یعنی نخبگان را از دست می دهیم و پذیرای مهاجرانی می شویم که از سر ناچاری برای کسب لقمه ای نان وارد ایران می شوند. قطعا مهاجرت افرادی که تخصص، دانش و مهارت کافی ندارند نمی تواند منجر به کارآمدی بیشتر اقتصاد ایران شود. در عین حال مسائل زیادی برای کشور ایجاد می کند. ضمن اینکه به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و امنیتی برای کشور مسائل عدیده ای ایجاد می کنند. در عین حال چالش های سیاسی و اقتصادی بسیاری برای کشور ایجاد می کنند. این موضوع برای مسوولین کشور باید یک نگرانی و دغدغه مهم به شمار برود تا به صورت جدی برای آن چاره جویی شود.

حمید حاج اسماعیلی در خصوص دلایل مهاجرت نخبگان از ایران گفت: دلایل و عوامل زیادی در مهاجرت نخبگان و متخصصان ایرانی به کشور های دیگر و خارج از کشور نقش دارد. یکی از این دلایل افزایش ناامیدی و یاس در بین نخبگان و نیرو های متخصص کشورنسبت به آینده کشور است. افراد تحصیل کرده و متخصص در پی دانش آموختن بیشتر و پیشرفت خود هستند. آن ها توسعه را امری جدی می دانند لذا تمایل به حضور در کشوری دارند که به توسعه اهمیت بسیاری بدهد. هنگامی که نخبگان شرایط امید آفرین و چشم انداز روشنی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نمی بینند نگران کاهش سطح دانش و توانمندی خود می شوند. با توجه به اینکه چشم انداز های پیش رو روشن نیست، نگران فعالیت های مطمئن علمی خود می شوند. سخت تر شدن شرایط کشور به افزایش مهاجرت نخبگان دامن می زند.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: محدودیت ظرفیت اشتغال و توسعه بازار کار در کشور و عدم توسعه بازار کار در حالی که ظرفیت دانشگاه ها و مراکز آموزشی برای جذب دانشجویان افزایش یافته نیز از جمله موضوعاتی است که مهاجرت نخبگان را تقویت می کند. محدودیت های بازار کار و اینکه بازار کار عمدتا وابسته به شرکت های دولتی است و بازار بخش خصوصی توسعه نیافته است عوامل دیگری است که منجر به مهاجرت نخبگان و نیرو های انسانی متخصص کشور شده است. ایجاد ظرفیت های نو اشتغالی و توسعه بازار کار می تواند منجر به کاهش موج مهاجرت شود.

کارشناس بازار کار در ادامه با انتقاد از نوع نگاه مسوولین به نیروی انسانی کشور گفت: متاسفانه مسوولین نیروی انسانی کشور را باور ندارند یعنی به نیروی انسانی به عنوان سرمایه نگاه نمی کنند، لذا نیروی انسانی مورد اعتنا و توجه جدی قرار نگرفته است. عدم توجه به اهمیت نیروی انسانی در توسعه اقتصاد کشور یک مساله عمیق فرهنگی است که باید مرتفع شود. نگاه بی تفاوت به نیروی انسانی یک ضعف بزرگ برای کشور است. در حالی که نگاه غالب در تمام دنیا به متخصصین و نیروی انسانی موتور محرکه بودن آن ها برای راه انداختن چرخ های توسعه ای کشور است. نیروی انسانی در نگاه مدیران پیروز، موتور ایجاد ثروت هستند و آینده کشور با استفاده بهینه از ظرفیت های آن ها درست ساخته می شود. از این جهت متاسفانه دچار ضعف های جدی هستیم و به شدت نیازمند تزریق توجه مدیریتی به نیروی انسانی به عنوان یکی از بال های توسعه کشور می باشیم.

فعال بازار کار و کارگری خاطر نشان کرد: توسعه هر کشوری متکی به استفاده بهینه از مولفه های مادی و نیرو های انسانی آن کشور است. حتی با وجود داشتن امکانات و ثروت، فقدان نیروی انسانی متخصص و خالی بودن کشور از نخبه رشد و توسعه کشور را متوقف می کند. برجسته کردن جایگاه نیروی انسانی در عرصه برنامه ها و سیاست های کشور در راستای کاهش موج مهاجرت ها یک نیاز مبرم به شمار می رود.

حاج اسماعیلی با انتقاد از انحصار هایی که موجب دلزدگی نخبگان و مهاجرت آن ها می شود گفت: انحصار مشاغل بخشی تخصصی و مدیریت های وابسته به این حوزه ها و مدیریت های میانی کشور که متاسفانه در انحصار عده ای خاص قرار گرفته، راه را برای ورود افراد نو و متخصصین به مشاغل مهم بسته است. مشاغل مهمی که در انحصار برخی از وابستگان به قدرت و ثروت است بین بستگان و اقوام آن ها دست به دست می شود، اما معمولا خبری از راه یافتن انسان های کاردان نیست. قطعا این محدودیت باید برطرف شود تا راه برای چرخش نخبگان باز شود. باید به همه میدان داده شود تا نیروی تازه نفس، نخبه، ماهر و توانمند کشور وارد بخش های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شود. انحصار مانع بزرگی در برابر توسعه کشور است که اگر برداشته شود با تغییر شرایط شاهد کاهش خروج مهاجرین از کشور خواهیم بود.

وی در ادامه توضیح داد: مسئله بعدی فرایند بروکراسی اداری پیچیده و مخرب کشور است. ضمن اینکه جذب نخبگان توام با یک نگاه ایدئولوژیک صورت می گیرد، به گونه ای که سبب خروج نخبگان از کشور شده است. آن ها احساس خوبی نسبت به ماندن در کشور ندارند چرا که شاهد برخورد های متفاوت مدیران هستند. در حالی که مدیران برای توسعه کشور باید سعه صدر بیشتری داشته باشند. فرایند های پیچیده بروکراسی و کاغذ بازی های باطل کشور را که باعث سرخوردگی نخبگان و سرمایه های انسانی کشور می شود را حذف کنند تا نخبگان راحت تر شناسایی و جذب شوند و خود را معرفی کنند. نیروی انسانی نخبه باید کشف شود مسئولان و مدیران باید در بخش های مختلف دولتی دغدغه جذب و استفاده حداکثری از نخبگان را داشته باشند.

حاج اسماعیلی با بیان اینکه مدیران نباید به نخبگان نگاه امنیتی داشته باشند اظهار کرد: نباید فکر کنیم، چون نخبگان در پی بحث های فنی و تخصصی هستند دلبستگی ملی یا تعلقات مذهبی ندارند، واقعا اینگونه نیست. بلکه نگاه مشکوک باعث می شود که نتوانیم برخی از این افراد را به خوبی جذب کنیم و رابطه خوبی با متخصصین کشور برقرار کنیم. فردی که به صورت تخصصی کار می کند بیشتر روی مباحث فنی و تخصصی مورد نظر خود متمرکز می شود. این یک فرآیند معمولی بین نخبگان است بنابراین نمی تواند به معنای نادیده گرفتن ارزش ها تلقی شود. اصلاً این گونه نیست که افراد متخصص بی اعتنا به تعلقات و ارزش های ملی هستند؛ لذا انتظار می رود مسوولان نگاه مطمئن تر و غیر امنیتی در حوزه مسائل نخبگان و افراد متخصص داشته باشند. چرا که نخبگان خواهان ارتقای دانش خود و ایجاد فرصت های نو مطالعاتی هستند. به همین منظور برای کسب علم بیشتر در دانشگاه های خارج تحصیل می کنند تا تحصیلات تکمیلی داشته باشند. دوره های خاصی را آموزش ببینند. از این منظر رفتن به خارج به معنای نداشتن تعلق و عرق ملی نیست. مسوولان برای جلوگیری از خروج نخبگان از کشور، نباید با نگاه امنیتی مانع فعالیت کارکرد آن ها در بخش های فنی و تخصصی کشور شوند. بی تردید این مسئله به صورت جدی باید یکی از مهمترین دغدغه های مسئولین باشد تا زمینه های ماندگاری و بهره برداری از علم و دانش نخبگان برای کشور ایجاد شود.