درک متفاوت شرکت ملی گاز از مفهوم مسئولیت اجتماعی - آی تی گپ

وزارت نفت در تعریف و ادای تعهدات اختکمک شهروندی سازمان نفت، گاز و پتروشیمی پیشرو بوده است. کمک به تجهیز و تامین نیاز های بیمارستان ها و پروژه های بیمارستانی و توسعه بهداشت، کمک به تکمیل پروژه های عمرانی مثل سیستم های حمل و نقل، مشارکت در توسعه ورزش، کمک به توسعه آموزش عالی، نمونه هایی از مشارکت و توجه وزارت نفت به مسئولیت های اجتماعی است.

وزارت نفت تلاش کرده است که نقش برجسته ای در پاسخگویی به مسئولیت های اجتماعی در سراسر کشور داشته باشد و به دلیل درک عمیقی که از اهمیت مسئولیت اجتماعی نسبت به همه ذی نفعان و محیط زیست در فرآیند فعالیت های تولیدی و اقتصادی و تاثیری که بر سیمای وزارت نفت دارد، تلاش کرده سطح این مسئولیت را در شرکت های تابعه خود توسعه دهد.

حیات شرکت ملی گاز ایران به دلیل لزوم حفاظت و توسعه دارایی هایی مانند پالایشگاه های گاز، خطوط لوله انتقال گاز و شبکه ها و انشعابات و تاسیسات تقلیل و تقویت فشار گاز و سایر موارد، به حیات جامعه به جهت توانایی حفاظت از این دارایی ها و همچنین تامین مواد اولیه و نیروی انسانی و سایر نهاده های تولید، به نحو چشم گیری وابسته است. به همین دلیل طبیعی است، تاثیر بلندمدت تصمیمات و رفتار شرکت گاز به فهم مدیران و کارکنان آن به نظریه ها، تعاریف و رویکرد ها بستگی دارد.

برخلاف رفتار مسئولانه وزارت نفت در مقابل جامعه و محیط زیست، شرکت ملی گاز، تعهدات و وظایف سازمانی را با مسئولیت های اجتماعی اشتباه گرفته و درک ناقصی از انواع مسئولیت ها دارد. درک ناقص وظایف نهفته در مسئولیت های اجتماعی ناشی از اشتباه در مفاهیم مسئولیت هایی از نوع اقتصادی، قانونی، اخلاقی و اختکمک است. برای این منظور تعریفی از مسئولیت های فوق الذکر براساس مطالعات کارول (1979)، سالمون (1994) لاتوس (2001) و فردریک (1994) ارایه می شود.

اساساً مسئولیت اقتصادی ماهیت اقتصادی دارد، برای مثال مهیا کردن سرمایه گذاری برای مالکان و سهامداران، ایجاد شغل و حقوق منصفانه برای کارکنان، کشف منابع جدید، ترویج پیشرفت های فنی و نوآوری و آفرینش محصولات و خدمات جدید از نوع مسئولیت اقتصادی است. مسئولیت قانونی انتظاری است که جامعه از انجام تعهدات اقتصادی در پرتو چارچوب الزامات قانونی دارد. از آنجایی که ممکن است قانون بتواند با موفقیت، سازمان را مجبور به پاسخ نماید، در واقع اطمینان از اعمال برابر و منصفانه قانون بسیار سخت است.

مسئولیت های اخلاقی شامل فعالیت هایی است که لزوما در قوانین اشاره نشده است، ولی جامعه از فعالیت های تولیدی و تجاری سازمان، انتظار دارد. مسئولیت های اختکمک حوزه وسیعی از انتخاب و قضاوت های اختکمک در قالب تصمیم گیری در مورد فعالیت های خاص یا بشر محبت آمیز پیش رو است که هدفشان خدمت به جامعه است (قاسمی؛ 46).

هزینه های شرکت ها و واحد های تولیدی شامل پرداخت هایی است که بابت خرید مواد اولیه، تجهیزات و وسایل مورد نیاز، پرداخت دستمزد و پرداخت اجاره ساختمان و پرداخت بهره به سرمایه ها و ... می پردازند. علاوه بر این ها واحد های تولیدی هزینه¬هایی برای جامعه مانند آلودگی، ترافیک، آسیب به محیط زیست و... ایجاد می کند که بابت جبران آن باید پرداخت هایی به جامعه داشته باشد و لذا در این زمینه مسئولیت هایی در قبال جامعه بر عهده دارد که در دل یکی از انواع مسئولیت ها مذکور انجام می شود.

شرکت ملی گاز ایران فقط در یک مورد برای انتقال گاز بیش از 36 هزار کیلومتر خط انتقال احداث کرده است و برای این منظور هزاران هکتار از زمین های کشاورزی را در اختیار گرفته و جنگل ها و مراتع را نابود و به بستر رودخانه ها آسیب رسانده و در بسکمک از موارد مانع صدور مجوز برای طرح های و پروژه های اقتصادی است. علاوه بر این هزینه ها، هزینه شبکه ها و انشعاباتی موجود در شهر ها و روستا ها نیز وجود دارد. وابستگی متقابل شرکت ملی گاز و جامعه نشان می دهد، لازم است همکاری نزیک و مستمری بین این دو نهاد، وجود داشته باشد.

براساس دیدگاه مسئولیت پذیری، مدیران باید نسبت به گروه های خاصی که روی سازمان تأثیر می گذارند، یا می توانند روی منافع و اهداف سازمان مؤثر باشند، احساس مسئولیت کنند. به عبارت دیگر، بنگاه اقتصادی نه تنها بایستی نسبت به سهام داران و سرمایه گذاران خود احساس مسئولیت کند بلکه بایستی با همان نسبت به همان گروه هایی که در موفقیت آن سهیم هستند، احساس مسئولیت کند (امیری؛ 72). نگاهی به دیدگاه مدیران شرکت ملی گاز ایران نشان می دهد که فاصله زیادی میان آنچه جامعه بعنوان مسئولیت های اجتماعی شرکت گاز در نظر دارد، با آنچه مدیران شرکت گاز بعنوان مسئولیت اجتماعی بیان می کنند، وجود دارد.

برای نمونه تعریف مشاور مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران که از بازنشستگان شاغل در این شرکت می باشد از مسئولیت اجتمایی شرکت به این صورت است که مسئولیت اجتماعی به معنی مشارکت آگاهانه و داوطلبانه شرکت ها در فعالیت هایی است که منجر به بهبود اجتماعی و حفاظت از محیط زیست می شوند و این فعالیت ها می توانند شامل فعالیت های حرفه ای و سرمایه گذاری های اجتماعی باشد.

باتوجه به نامفهوم بودن سرمایه گذاری اجتماعی در اینجا او ادامه می دهد، گازرسانی به شهر ها و روستا ها و افزایش سهم نیروگاه ها از گاز طبیعی با اثرات مستقیم کاهش انتشار گاز های گلخانه ای و فراهم ساختن زمینه ایجاد اشتغال نیروی کار کشور و نیز مشارکت مستقیم در توسعه پایدار، با مفهوم اساسی مسئولیت های اجتماعی مطابقت دارد. کسانی که با اقدامات وزرات نفت در زمینه مسئولیت های اجتماعی آشنایی دارند، می دانند که جامعه انتظار کمک های اختکمک از نوع کمک هایی که در پاراگراف ابتدایی به آن اشاره شد، دارد و تعارض نگاه وزارت نفت با این دیدگاه به روشنی پیداست.

وی که به نظر می رسد از دانش کافی در مورد مسئولیت های اجتماعی برخوردار نیست، از مشارکت آگاهانه و داوطلبانه صحبت می کند یعنی مسئولیت های اختکمک و برای آن نمونه های از مسئولیت های اقتصادی و قانونی را بیان می کند. از آنجایی که شرکت ملی گاز کشور در ابتدای برنامه ریزی برای احیای مسئولیت های اجتماعی است، به نظر می رسد، رسوخ این نگاه ها در شرکت، علاوه بر تناقض نگاه وزارت نفت با نگاه شرکت گاز، باعث می شود در بلند مدت شرکت ملی گاز از منافعی که از این راه می تواند بدست آورد محروم شود.

نمونه های مهم از مسئولیت های اجتماعی که شرکت گاز در شرایط امروز کشور می تواند در برنامه ریزی شرکت ملی گاز قرار گیرد، عبارتند از حمایت از ورزش، حمایت از محیط زیست، پشتیبانی از پروژه های مختلف اجتماعی که به توسعه فرهنگ، علم و آموزش و انتشار سبک زندگی سالم کمک می کنند، کمک به تجهیزات مورد نیاز در خدمات پزشکی بخصوص در شرایطی که جامعه به شدت درگیر مبارزه با کرونا هستند.

نگاهی به اقدامات شرکت های گاز سایر کشور ها در حوزه مسئولیت اجتماعی، نشان می دهد، تفاوت فاحشی بین نگاه و اقدامات این شرکت ها با نگاه و اقدام شرکت ملی گاز ایران به زیان شرکت ملی گاز ایران در یک برنامه بلند مدت در رقابت و تجارت در بازار جهانی، وجود دارد.

*دکترای اقتصاد بین الملل

منابع فارسی

امیری، سمیه. 1396. مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتها. دو فصلنامه راهبرد های حسابداری، شماره 2، سال اول، صص 75-59

قاسمی حسین آبادی، فایزه. 1395. مسئولیت اجتماعی شرکت ها و نحوه سنجش آن. دو ماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت توسعه، شماره 2 سال اول، صص 54-43